در فوریهی 1932 به زندگی من پا گذاشت و دیگر هرگز از آن جدا نشد. بیش از یکچهارم قرن، بیش از نههزار روزِ دردناک و ازهمگسیخته از آن هنگام گذشته است، روزهایی که رنج درونی و یا کار بیامید آنها را هرچه تهیتر میکرد، سالها و روزهایی که برخی از آنها پوچتر از برگهای پوسیدهی درختی خشک بود.
دوست بازیافته ـ فرد اولمن
* یاور مهدیپور
در پس شادی و خنده شاید طبعی خشن، خشک و بیعاطفه باشد، اما در پس اندوه همواره اندوه است. رنج برخلاف لذت، نقابی به چهره ندارد.
از اعماق ـ اسکار وایلد
مدت زیادی گذشته از آخرین باری که داستانِ کوتاهی خواندم که دوستش داشته
باشم. تازه میخواستم به این قطعیت برسم که از داستانهای سلینجر، فقط آنها را که
مربوط به خانوادهی گلس هستند دوست دارم، که چند روز پیش، توی یکی از کتابخوانیهای
توی مسیرم، با این داستانِ کوتاه شانزده هفده صفحهای سلینجر مواجه شدم: برادران
واریونی.
خیلی دوستش داشتم. البته این داستان مربوط به اولین سالهای نویسندگی او (1943) است و قطعا خامیهایی دارد. حرف فقط سر دوست داشتنش هست و به دل نشستن. یکی هست توی این قصه که من را به یادِ کسی میاندازد... شاید شما را هم.
***
برای من و احتمالا هزاران نفرِ دیگر، قصهی برادرانِ بینظیرِ واریونی یکی از غمبارترین و تمامنشدنیترین حکایتهای این قرن است.
*
او بلندقدترین، لاغرترین و افسردهترین پسری بود که در زندگیام دیده بودم. هوشش محشر بود. چشمهای قهوهای براقی داشت و فقط دوتا پیراهن تن میکرد. کاملا غمگین بود و من علتش را نمیدانستم.
اگر برای آمدن پای تخته و جاندادن برایش داوطلب میخواست، حتما برندهی بورسیهی تحصیلی میشدم.
*
از نظرِ واحد آگاهیهای قلبی، سانی واریونی خوشقیافه، دلچسب، دورو و بی‌حوصله بود. نوازندهی خارقالعادهی پیانو بود. انگشتانش بینظیر بودند؛ به نظرم بهترین انگشتهای 1926. انگشتانش به نظرم کلیدها را چنان ماهرانه مینواختند که انگار چیز تازهای قرار بود از پیانو بیرون بیاید.
....
البته خودش هم به خوبی از مهارتهایش باخبر بود. چنان از بدوِ تولد خودپسند بود که فروتن به نظر میآمد. سانی هیچوقت ازت نمیپرسید از موسیقیاش خوشت آمده یا نه. کاملا مطمئن بود که خوشتان میآید.
*
بعد یکهو حس وحشتناک و بیردخوری آمد سراغم. ورقهایم را گذاشتم زمین و رفتم رو سکو ایستادم و سیگاری گیراندم. سانی هم آمد و سیگاری ازم گرفت. بیخیال بالاسرم ایستاد، قاطع و هراسآور. رفتارش چنان استادانه بود که حتا نمیتوانست روی سکو و بینِ واگنها بالاسرت بایستد بیاینکه استاد و رهبرِ بیرقیبِ سکو قلمداد شود.
*
گفتم: «اشتباه میکنی. پاک داری اشتباه میکنی. جو دمغ نیست. جو فقط واسه خاطرِ فکر و خیالاش تنهاست. کلی از اون فکرا تو سرش جولون میدن. تو هیچکدومشونو نداری. فقط تویی که دمغی سانی.»
سانی گفت: «تو که حتما بدجوری فکر و خیال تو سر داری. داری وقتتو تلف میکنی. میشه نظرت رو به یه چیزی تو مایههای خودم جلب کنم؟»
گفتم: «ازت متنفرم. تمومِ عمرم سعیمو می‌کنم که از موسیقیت متنفر باشم.»
کیف دستیام را از دستم گرفت، درش را باز کرد و سیگارم را درآورد. گفت: «غیرممکنه.»
*
لبخندی روی لبهای جو نشست. همیشه لبخندزنِ خوبی بود.
*
از پروفسور ورهیز خواستم وقتی جو همراه من و بابا میآید تا ایستگاه قطار، برود دیدنِ سانی. خودم از پسِ دیدنش برنمیآمدم. تحملِ آن چشمهای سردِ بی‌حوصله را نداشتم که هر شگردِ ناچیزم را پیشبینی میکردند.
*
حالا دیگر من حساسیتم را شاید جایی میان سیطرهی زندگیِ معمولِ منطقیِ سرخوشانه جا گذاشتهام. تا مدتها پس از مرگِ جو واریونی هنوز از حضور در جاهایی که جاز نواخته میشد خودداری میکردم. بعد یکهو داگلاس اسمیت را در کالجِ معلمها دیدم، عاشقش شدم و باهاش رفتم رقص. و وقتی ارکستر یکی از آهنگهای برادران واریونی را نواخت، با حسی خائنانه دریافتم میتوانم برای قرار ملاقاتهای عاشقانه و تجربهی سرخوشیِ تازهام با نوستالژیبازیهای آینده، از شعرها و موسیقیِ واریونیها استفاده کنم. حسابی جوان بودم و حسابی عاشقِ داگلاس. چیزِ نهچندان نبوغآمیزی در داگلاس وجود داشت ـ دستانش آمادهی آماده بود تا مرا در برگیرد. بهگمانم هرگاه بانویی بخواهد به یادِ عالیجنابی چکامهای از جاودانگیِ عاشق بسراید، برای هر چه تاثیرگذارتر کردنش باید به یاد بیاورد حضرتش چهگونه صورتِ او را میان دستانش میگرفته و چهگونه دستکم با کنجکاویِ مودبانه آن را میکاویده. جو همیشه چنان گرفتارِ کشتیهای غرقشده، چنان بیمیل و چنان اسیرِ نبوغِ سیریناپذیرش بود که یا میل نداشت یا اصلا فرصتش را، که اگر نه صورتم، دستکم عشقم را بکاود. در نتیجه، قلبِ کمظرفیتم زنگِ یارِ دیرین را از یاد برد و طنینِ تازه را جانشینش کرد.
* نیکی فیروزکوهی
چنان از بدوِ تولد خودپسند بود که فروتن به نظر میآمد.
برادران واریونی ـ جی. دی. سلینجر
«رالف عزیز؛
همانطور
که قول داده بودم سی فصل (صد و هفتاد صفحه) از اولین جلد داستان فانتزی‌ام را بهپیوست تقدیم می‌کنم. نام این کتاب «بازی تاج و تخت» و قرار است در پایان تبدیل به
اولین جلد یک تریلوژی با نام «آوازی از یخ و آتش» بشود. چنانکه
می‌دانی من خطوط اصلی داستانهایم را هرگز پیش از نوشتن مشخص نمی‌کنم،
چرا که اگر بدانم داستان قرار است به کدام سمت و سو برود لذت نوشتن را از دست
خواهم داد. گرچه کم و بیش ایده‌هایی دربارهی کم و کیف
دنیای داستان دارم و سرنوشت نهایی بعضی از شخصیتهای
اصلی را نیز می‌دانم.»
از نامهی "جورج ریموند ریچارد
مارتین" به وکیل ادبی‌اش رالف ام. ویچینانزا که در تاریخ 7 دسامبر سال 1993 نوشته
شده بود.
جایی خوانده بودم ملاقاتهایی که تقدیر جلوی راه آدم میگذارد بسیار محدودند. این همان موقعیتها و همان چهرههای قبلاند که دوباره برمیگردند، درست مثل قطعههای شیشهای و رنگارنگ کالیدوسکوپ که با بازی انعکاس نور سبب میشود تصور کنیم شکلهای ترکیبی میتوانند تا بینهایت عوض شوند. ولی این شکلهای ترکیبی محدودند. بله، حتما این مطلب را جایی خوانده بودم.
...
پاریس شهر بزرگی است، ولی فکر می‌کنم بشود یک نفر را چندبار دید، آن هم در جاهایی که سختتر بهنظر میرسد: توی مترو، بلوارها... یک، دو، سهبار. انگار تقدیر ـ یا تصادف ـ سماجت میکند و میخواهد ملاقاتی ترتیب دهد و زندگیتان را سمت مسیر تازهای هدایت کند؛ ولی معمولا شما به این ندا جواب نمیدهید. از کنار آن چهره میگذرید، او برای همیشه ناشناس میماند و شما هم احساس آرامش میکنید و هم سرزنش.
+ تصادف
شبانه ـ پاتریک مودیانو
*
* ترانهی بزرخ از مهدی ایوبی با صدای رضا یزدانی
ـ وقتی مزرعه دست جونز بود:
خوکها حتا کشمکشهای سختتری داشتند تا اثر دروغهایی را که موزز، کلاغ سیاه اهلی گفته بود، خنثی کنند. موزز که دستآموز مخصوص آقای جونز بود، یک جاسوس و خبرچین و در عین حال یک سخنور باهوش هم بود. او ادعا میکرد که میداند یک کشور اسرارآمیز به نام کوهستان شوگرکندی وجود دارد که همهی حیوانات وقتی مردند به آنجا میروند. موزز میگفت این کشور جایی در آسمان به فاصلهی کمی بالاتر از ابرهاست. در کوهستان شوگرکندی، هفت روز هفته یکشنبه است، شبدر در تمام سال موجود است و قطعات شیرینی و بذر کیکها روی پرچینها رشد میکنند. حیوانات از موزز متنفر بودند چون او افسانه میگفت و کار نمیکرد، اما بعضی از آنها به کوهستان شوگرکندی معتقد بودند، و خوکها مجبور بودند به شدت بحث کنند و دلیل بیاورند تا آنها را متقاعد کنند که چنین جایی وجود ندارد.
ـ وقتی مزرعه دست خوکها بود:
در اواسط تابستان ناگهان موزز، کلاغ سیاه، بعد از یک غیبت چندساله، باز سر و کلهاش در مزرعه پیدا شد. او واقعا تغییری نکرده بود، هنوز هیچ کاری انجام نمیداد و به همان شکل همیشگی دربارهی کوهستان شوگرکندی صحبت میکرد. او در جای بلندی روی کنده درختی مینشست، بالهای سیاهش را بههم میزد و تا هر ساعتی که کسی بود که به او گوش کند، حرف میزد. او در حالیکه با منقار بزرگش به آسمان اشاره میکرد، با لحنی رسمی میگفت: آن بالا، رفقا، آن بالا، درست در سمت دیگر آن ابر سیاه که میتوانید ببینیدش، کوهستان شوگرکندی قرار دارد، آن سرزمین شادی که ما حیوانات بیچاره باید آنجا، برای همیشه، فارغ از رنجهای کار و زحمتهایمان، استراحت کنیم. او حتا ادعا کرد که در یکی از پروازهای مرتفعترش، آنجا بوده و مزارع دائمی شبدر و پرچینهایی که روی آنها شیرینی و کیک میروییده را، دیده است. بسیاری از حیوانات حرفهای او را باور میکردند. دلیلشان این بود که زندگی فعلی آنها، سرشار از گرسنگی و زحمت بود. آیا اینکه حتما یک دنیای بهتر جای دیگری وجود داشته باشد، درست و منصفانه نبود؟ چیزی که درکش سخت بود طرز برخورد خوکها با موزز بود. آنها با تحقیر و استهزا اعلام میکردند که داستانهای موزز در مورد کوهستان شوگرکندی دروغ است، با این وجود به او اجازه میدادند که در مزرعه بماند، بدون کار کردن، با سهمیهی روزانه یک پیمانه آبجو.
+ فکر می‌کنم، خواندن مزرعهی حیواناتِ جورج اورول، هر پنج سال یکبار، برای هر کسی لازم است!
+ اولین کتاب زبان اصلی (و بیشتر از صدصفحهای) که تمامش کردم! همهی تجربههای قبلیام نیمهکاره رها شده بودند. یادم باشد از یکی از تجربههای آغاز نشدهام، یک عکس بگذارم.
+
اولین بار، مزرعهی حیوانات را توی هفتسالگی خوانده بودم. کتاب از کتابخانهی
پربارِ آقای همسایه، به کتابهای پسر هفتسالهاش (اولین دلبستگی زندگی من! :دی) و
از آنجا به مبادلات کتابی ما راه یافته بود! البته این، بعد از تجربهی جینایر خواندنم توی هفتسالگی بود. آن پنجسالِ ابتداییِ بهطور رسمی «باسواد شدن»ِ من، پربارترین سالهای کتابخوانیام هم بودند. خیلی خیلی پر بار. سالهایی که ذهن من را ساختند. همان ذهنی که در تمام سالهای بعدی، تا حالا، زندگی من را شکل دادهاست. گفته بودم که کلیدر را هم توی دوران دبستان خوانده بودم؟ و چی همه کتاب از ادبیات کلاسیکِ جهان... سالهای بیانتخاب کتاب خواندن... سالهای هر چه کتابِ در دسترس را خواندن...
* همان مشهورترین جملهی کتاب: همهی حیوانات با هم برابرند، ولی برخی برابرترند.
وارد بستر شدهاید. در میان اشیایی که میشناسید، میان ملحفهها و پتوهایی که پر از بوها و خاطرههاتان است، جای گرفتهاید. سرتان نرمی آشنای بالشتتان را یافته است. به پهلو برگشتهاید، پاهاتان را به شکم چسبانیده، گردن را به جلو خم کردهاید، خنکای بالشت صورتتان را خنک کرده است: اندکی بعد خوابتان خواهد برد و در میان تاریکی، همه را و همه چیز را فراموش خواهید کرد.
همه را فراموش خواهید کرد: قدرت بیرحم آنانی را که برتر از شمایند، آن سخنان
بیملاحظه گفتهشده را، حماقتها را، کارهایی را که سرانجام ندادهاید، بیشعوری
را، اهانت را، ناحقی را، بیتوجهی را، آنانی را که به شما تهمت زدهاند و خواهند
زد، بیپولیتان را، زمانی را که به سرعت میگذرد، زمانی را که تکان نمیخورد، چیزهایی
را که به آنها نرسیدید، تنهاییتان را، شرمساریتان را، شکستهاتان را،
درماندگیتان را، اوضاع اندوهبارتان را، بدبختیها را، همهی بدبختیها را، همه را
اندکی بعد فراموش خواهید کرد. خوشحال از اینکه فراموش خواهید کرد، منتظرید.
+ نمیتوانید بخوابید ـ اورهان پاموک
* سعدی
لذت بیکرانیست داشتن دوستی که بداند از یک شهر، کدام تکهاش را برای تو بردارد...
و از هر چیزی... از هر حسی...
که آنقدر تو را خوب بشناسد...
جملهی هولناکی که باهاش مواجه شده بودم توی کتاب شهر و خانهی ناتالیا گینزبورگ (فکر می‌کنم توی یکی از این بلاگهای گذشته، گفته بودم که نوشتههای گینزبورگ را خیلی دوست دارم و نمیدانم که گفته بودم چرا یا نه؟) و قرار بود بنویسمش این بود: «هنوز هیچ کاری انجام ندادهام و به زودی پنجاهساله خواهم شد.»
به همین سادگی... به همین هولناکی... به همین...
پنجاهسالگی، حالا خیلی دور به نظر میآید ولی... مثل همهی سنین دور از دسترسی که آمدند و عبور کردند وسط بیخبریهامان... دور نیست روزی که چشم باز کنیم و ببینیم... هنوز هیچ کاری انجام ندادهایم و به زودی پنجاهساله خواهیم شد.
اصلا دور نیست... اصلا...
زندگی کنیم.
*
پ. ن.: مهسایی که شعری آشنا را، انگار که اسم رمزی باشد، بدون هیچ حرف دیگری، برایم خصوصی گذاشتهای... میشناسمت آیا؟
پ. ن. 2: بعضی شعرها، انگار که حرف و حسِ مشترکند بین ماها. چرایش را بعضیهایتان، احتمالا، میدانید.
پ. ن. 3: از قبل از عید، قرار است برای لذتهای پراکنده بنویسم! همینجوری هی فولدر فیلمهایی که قرار است در موردشان، حتما، بنویسم، حجیمتر میشود و حرفها توی سرم میمانند و پرپر میزنند و میمیرند و... چیزی نوشته نمیشود.
پ. ن. 4: چقدر خوبه که وقتی شروع به نوشتن می‌کنم، حرفها را فراموش می‌کنم. اگر نه که...
پ. ن. 5:
چه اسفندها... آه!
چه اسفندها دود کردیم!
برای تو ای روز اردیبهشتی
که گفتند: این روزها میرسی
از همین راه!
+ قیصر امینپور
پدربزرگ میگفت: «همهی کارهای روسی را بخوان. تمام که شد، دوباره شروع کن. این کتابها هیچوقت مأیوست نمیکنند.»
همنام - جومپا لاهیری
حرف پدربزرگِ آشوک چقدر لایک دارد!
نویسندههای روس، واقعا، آدم را ناامید نمیکنند. نشستهاند بر قلهی ادبیات جهان، در تمام دورانها... و داستایوفسکیِ تمامنشدنی... در راسِ همهی آنها!
ابوالحسن نجفی، قبل از هر چیزی، خانوادهی تیبو را به یاد من میآورد. ترجمهی بینظیر خانوادهی تیبوی بینظیرِ دوگار را.
بعد... چیزهای دیگری هم هست؛ شاید قبل از ترجمههای دیگرش، مصاحبههایش باشند و «غلط ننویسیم»اش.
حقیقتش اینکه، من مجموعه فیلمهای هری پاتر را خیلی زیاد دوست ندارم. البته همهی این فیلمها را هم ندیدهام. ولی بعد از دیدن اولینشان، اشتیاقی هم برای تماشای بقیه نداشتم. شاید این برای بیشتر کسانی که اول مجموعهی کتابهای هری پاتر را خواندهاند، صادق باشد. سینما برای به تصویر کشیدن دنیای جادویی هری پاتر، خیلی بیسلاح است در مقابل قدرتِ ذهن.
احتمالا اینکه ارباب حلقهها را هم دوست دارم، به خاطر این هست که کتابِ تالکین را نخواندهام. شاید...
البته با توجه به تجربهی دیگرم از خواندنِ کتابهای تالکین بتوانم بگویم که جذابیت قلمِ جیکیرولینگ خیلی بیشتر از تالکین هست.
برای همین، طبیعتا آلن ریکمن، برای من خیلی زیاد تداعیکنندهی پرفسور اسنیپ نیست ولی مرگ این هنرپیشهی انگلیسی بهانهای شد که یادی کنم از جذابترین شخصیت مجموعه کتابهای هری پاتر، از نظر من و شاید بسیاری دیگر از خوانندهها و طرفداران این مجموعه.
من کلِ کتابهای هری پاتر را، یکباره، بلافاصله بعد از انتشار آخرین جلد کتاب خواندم. یعنی اصلا آن تبِ انتظار علاقهمندان برای جلدِ بعدی را تجربه نکردم. ولی، خیلی قبل از آن، خیلی اتفاقی، بلافاصله بعد از ترجمه و انتشار، جلد جامِ آتش (کتاب چهارم یا پنجم) را از کتابخانه قرض گرفته و خوانده بودم و... چقدر مفتونش شده بودم. و بیش از همه مفتونِ پروفسور اسنیپ. و همان موقع، تصمیم گرفته بودم، حتما مجموعهی هری پاتر را بخوانم. که اگر توی هر جلد یکی مثل پروفسور اسنیپ رو شود، حتما مجموعهی معرکهای خواهد بود. البته که توی هر جلد یک پروفسور اسنیپ جدید رو نشد و همان یکی بود. برای من، تا آخر، پروفسور اسنیپ، جذابترین شخصیت مجموعهی هری پاتر باقی ماند و مرگش، دردناکترین مرگ توی این مجموعه.
و چه لذتی داشت آن دورهی پشتِ سر هم، هریپاترخوانی!
و البته، تصور ذهنی من وقتِ خواندن کتاب، هیچ شباهتی به پروفسور اسنیپ آلن ریکمن نداشت. تصویر ذهنی من از پروفسور اسنیپ، کاملا چیز دیگری بود... شاید شبیه تصویری که وقت خواندنِ بلندیهای بادگیر، توی سالهای قبل از نوجوانی از هیتکلیف داشتم. هیتکلیفی که البته تصویر ذهنیام از او هم، شبیه هیچکدام از هیتکلیفهای سینما نبود؛ مردی با پوستِ کمی تیره و ابروهای پرپشت و چشمهای نافذ.
پ. ن.: یکی از قرارهایم این است که یک بار، فیلمهای هری پاتر را پشت سر هم تماشا کنم. شاید نظرم دربارهشان عوض شد. و حداقل بخشی از لذتِ وقت خواندنِ مجموعه را به من بخشید.
قرار است هر پنج قسمت ماموریت غیرممکن را ببینم. فکر می‌کنم باز هم باشد از این قرارهای پشت سرهم بینی.
«او زندگی راحت و بیدردسر یک زن مجرد در آفریقای جنوبی را داشت و خودش نمیدانست که چقدر خوشبخت است. از کجا میبایست میفهمید. هیچ معیاری نداشت که زندگی خود را با آن ارزیابی کند.»
دخترخالهجان، خیلی وقت پیش گفته بود، به نظر او، هر دختر مجرد و زن متاهلی باید این کتاب دوریس لسینگ را بخواند. تا حالا که حدود یکسوم از کتاب را خواندهام و از دوران مجردی مری عبور و به ابتدای زندگی مشترکش رسیدهام، اینقدر میتوانم بگویم که خوب است که دخترهای مجردِ ما این رمان را بخوانند و... دیگران هم. چون...
*
بالاخره شهرزاد را دیدم. تا قسمت یازده که آخرین قسمتیست که تا حالا پخش شده. سر فرصت در موردش خواهم نوشت. حتما خواهم نوشت... خیلی حرفها دارم که دلم میخواهد در موردش بنویسم.
*
لپتاپم را، برای احتیاط، از دیشب خاموش کردهام تا در اولین فرصت، که احتمالا تا پنجشنبه نخواهد بود، راهی پایتخت یا بازار رضا شوم برای نشان دادنش به یک تعمیرکار. تصور زندگی بدون لپتاپ هم برایم سخت است. بهخصوص حالا که...
ولی شاید تجربهی خوبی باشد. و عدو شود سبب خیر... اگر خدا خواهد.
بعدانوشت: قرار بود بنویسم که ترجمهی این کتاب یک فاجعه است! از اشتباهات متعدد و بدسلیقگی در انتخاب کلمات و افعال، بهخصوص افعال کمکی و به کار بردن اشتباه علائم نگارشی و... و... باید وقت خواندن حواست را از دقت به زیبایی و درستی متنی که پیش رویت است پرت کنی تا بتوانی پیش بروی. کاری که برای من اصلا آسان نیست.
